JON FOSSE VÀ NHỮNG CON SÓNG NGÔN TỪ

Hãy hình dung đi. Fosse thả ra những con sóng ngôn từ để rì rầm những điều hầu như không thể nói ra, những huyền bí của sự sống và cái chết. Những tiểu thuyết đôi khi rất ngắn và đôi khi rất dài, những vở kịch tối giản, những câu tuyệt ngắn và những câu tuyệt dài của Fosse thường giàu thanh điệu và giàu chất thơ, tất cả tràn lên trang sách như sóng, những làn sóng chữ không ngớt tỏa lan, lướt tới, không ngớt quy hồi, không ngớt lặp đi, lặp lại, tạo nên một bờ cõi rất riêng và khác, đồng thời chạm vào những miền sâu thẳm trong ta, những người đọc ông.

Trước khi đọc những gì khác của Fosse, tìm đến những bộ trường thiên nhiều tập, nhiều màn kịch, ta hãy đi vào Ánh Sáng Trắng (A Shining), một tiểu thuyết ngắn trước khi ông đoạt giải Nobel văn chương 2023. Ngắn, rất ngắn, Ánh Sáng Trắng cũng đủ tạo nên một thế giới rất Fosse, một thế giới cô đọng, mang tính tối giản như hình tượng tuyết trong đó, cái cô đọng cho thấy nỗi bao la và huyền ảo của cõi thực mang tính tâm linh, nơi vô số nghi vấn về hiện hữu đưa ra mà hầu hết không thấy trả lời. Đôi khi, những câu hỏi vừa có vẻ trầm trọng bi thiết vừa có vẻ nghịch lý hài hước. Kiểu như hai ông bà nói với nhau : “Sao dẫn tôi vào rừng khi mà không biết đường nào ra” như hầu hết chúng ta là vậy, tự làm khó mình mà không biết lối thoát ra.

Dẫu là nhân vật rất cô đơn. Nhưng chính vì cô đơn khi dấn mình đi lạc mà có sự đồng hành. Có ánh sáng đồng hành. Mà đúng ra, bóng tối cũng đồng hành cả bóng tối và ánh sáng là đồng hành. Phải, khi đến lúc tiếp cận đường biên sinh tử, đến lúc phải đi chân trần. Chân trần trên tuyết. Tuyết và chân không.

Nhân vật trung tâm là tôi. Câu mở đầu Ánh Sáng Trắng là: “Tôi đang chạy xe. Tuyệt. ….Tôi không biết đi đâu. Tôi cứ chạy tới thôi….”

Thế là tác phẩm cũng lôi ta lên một chuyến xe nào đó. Thật ra là ta tự nguyện lên xe. Chạy tới thôi. Đi đâu không biết…Chẳng phải vậy sao?

Tác phẩm của Fosse dẫu xuất phát từ phương trời Bắc Âu nhưng ta vẫn bắt gặp ta trong đó. Có hương vị nào đó quen thuộc. Phải rồi, hương vị thiền. Nhất là khi các nhân vật lặng lẽ đi vào cõi không.

Nhà văn Nhật Chiêu