[thanhnien.vn] Chuyện Bùi Giáng, không phải ai cũng biết...

Nhờ "có duyên" sống cạnh Bùi Giáng (1926-1998) nhiều năm, cộng với sự thông tuệ của một chuyên gia Pháp ngữ, tác phẩm Bùi Giáng, một đời thơ (NXB Dân trí & Công ty Thiện Tri Thức, 2023) của Bửu Ý hấp dẫn bạn đọc với nhiều chi tiết không phải ai cũng biết, giúp hiểu sâu thêm, đúng hơn về nhà thơ Bùi Giáng.

70 trang Phần vào đầu cuốn sách, tác giả kể lại rất nhiều kỷ niệm cùng Bùi Giáng, trong khung cảnh Sài Gòn từ năm 1963, khi Bửu Ý "dời đô" từ Huế vào làm Thư ký tòa soạn báo Mai và Nhà xuất bản An Tiêm. Những cuộc gặp gỡ bàn luận nghệ thuật, thế sự với nhiều tên tuổi văn nghệ sĩ trí thức về sau hầu hết đều nổi tiếng (như Phạm Công Thiện, Đinh Cường, Trịnh Cung, Đặng Tiến, Lâm Triết, Rừng,  Nguyễn Đức Sơn…) tại các nơi ở của Bửu Ý và Bùi Giáng thật thú vị. Dưới đây là một cảnh hai người gặp nhau ở Sài Gòn:

"… Chúng tôi đã có một quán thường lui tới trên đường Lê Văn Duyệt. Quán nhỏ, thân tình, bán bún và phở. Ngồi yên chỗ, Bùi Giáng quen gọi cho mình một tô bún kèm thêm một tô phở và chép miệng: "Cái nào cũng ngon". Bùi Giáng ăn không giống ai. Bao nhiêu thịt thà, anh ăn ngoẻn hết. Lúc đầu tôi chột dạ: "Anh ăn chi lạ vậy?". Anh cười cười: "Cái gì ngon mình phải ăn trước, lỡ khi gió độc thổi ngang, chết nửa chừng, uổng lắm".

Không chỉ là một chi tiết ăn uống của Bùi Giáng chỉ có Bửu Ý biết, mà nó bộc lộ cả tính cách, ngôn ngữ và tư tưởng nhà thơ kỳ dị - hai nội dung khá quan trọng, được Bửu Ý phân tích kỹ lưỡng ở phần sau cuốn sách. Con người ăn nói và làm thơ như đùa chơi, nghịch đời lại đã có một hoạt động cực kỳ nghiêm chỉnh - đó là năm 1965, khi Mỹ đổ quân vào miền Nam, Bùi Giáng đã tham gia cùng nhóm trí thức rất nổi tiếng của Đại học Vạn Hạnh, góp tiếng nói cứu nước "bằng cách đối thoại với một số yếu nhân trên thế giới"  với những lá thư in thành sách Đối thoại bằng tiếng Anh và Pháp: Thượng tọa Thích Nhất Hạnh viết cho Martin Luther King; Phạm Công Thiện viết cho Henry Miller; Tam Ích viết cho Jean Paul Sartre và Bùi Giáng viết cho René Char. Phải là người có tầm cỡ thế nào mới có thể gửi thư cho các trí thức hàng đầu thế giới lúc đó. Cuốn sách gây tiếng vang lớn và René Char (bạn thân của Jean Paul Sartre) đã "đáp lời" bằng cách gửi tặng Bùi Giáng mấy tác phẩm…

Có lẽ cũng chỉ Bửu Ý mới miêu tả "thế giới sách" của Bùi Giáng với những nét đặc sắc khi qua thăm nơi ở của ông,"một hình ảnh bao trùm đập mạnh vào mắt: sách và sách! Sách khắp cùng; trên hai kệ sách to bằng gỗ, sách chồng chất trên chỗ nằm, và nhất là lớp trên lớp dưới tứ bề ngả nghiêng trên sàn gỗ…". Ông nhiều sách còn vì "có cái tật kỳ lạ": thấy sách hay, dù đã có, ông mua thêm; đặc biệt ông còn hai cái rương "rất chắc chắn, bằng kim loại và cả hai đều ken chặt bằng nhiều ống khóa mắc chéo vào nhau. Không cần phải hỏi, ta thừa biết đây là hai chiếc rương đựng tác phẩm của Bùi Giáng…". 

Chuyện sách của Bùi Giáng làm chúng ta nghĩ đến bệnh "lười đọc sách" của nhiều người hiện nay. Năm 1969, nhà ông bị cháy, toàn bộ kho sách và cả hai cái rương "quý hơn vàng" bị thiêu hủy khiến Bùi Giáng phải vào nhà thương điên!

Sau sự cố Bùi Giáng bị cháy kho sách quý đau lòng, Bửu Ý nhắc lại việc Bùi Giáng không học lên đại học và nêu một danh sách dài "không thể viết ra hết" những nhân tài lừng danh trong nước và thế giới mà chủ yếu nhờ tự học qua sách, chứ không theo trường lớp "nghiêm chỉnh". Bửu Ý cho biết Bùi Giáng hai lần bỏ học"1950: đỗ Tú tài toàn phần văn chương và ra Liên khu Bốn để theo học đại học, nhưng khi nghe Hiệu trưởng đọc diễn văn khai giảng, ông bỏ về quê "đọc sách chăn dê"!  Mà ông chăn cả trăm con chỉ để… rong chơi thôi, không thấy bán!

Bửu Ý viết những chuyện này không phải để "xúi" trẻ em bỏ học, nhưng các tên tuổi nổi tiếng thành danh chủ yếu nhờ tự học qua sách thêm một lần nhắc nhở mọi người rằng những cuốn sách tốt mang lại những giá trị không thể đo đếm được; đồng thời đặt ra vấn đề hệ trọng cho ngành giáo dục là phải thật sự cải cách, hướng đến mục tiêu cao đẹp nhất là đào tạo nhân tài.

Qua góc nhìn Bửu Ý, chuyện tình yêu và quan hệ với người khác giới của Bùi Giáng cũng thật kỳ lạ. Tác giả không nhắc nhiều đến các mối tình với nữ sĩ Kim Cương, tiến sĩ Thu Trang mà báo chí đã viết mà "khái quát" bằng một đoạn văn hay như… một trường ca về tình yêu và phái đẹp:

"Trong trường hợp Bùi Giáng, cái "như là tình yêu" ấy nó là tất cả, nó trùm lấy tất cả, nó vượt luôn qua biên giới quốc gia và chạm tới mọi họ tộc sắc dân (...). Bao nhiêu quốc sắc thiên hương, bấy nhiêu hồng nhan trắc trở, hàng hàng mẫu nghi thiên hạ, vô vàn mẹ hiền sinh hạ dưới thế… tất cả đều vui lòng trở về tề tựu giữa thành tâm trân quý của Bùi Giáng lập nên một "lục địa nữ" để cho mọi người yêu thương, thao thức, quý trọng…".

Đọc đoạn "tả cảnh" Bửu Ý dẫn Bùi Giáng đến gặp ca sĩ Hà Thanh, nhà thơ xúc động, luống cuống; rồi còn cảnh "ai nấy như ngưng thở" khi nhà thơ "vân vê… câu giờ" xem chỉ tay cho ca sĩ nữa, có khi thú hơn… đọc thơ! Do là người thông thạo nhiều ngoại ngữ (Anh, Pháp, Hán, Đức…) Bùi Giáng "trở thành điêu luyện trong sử dụng từ ngữ… anh vui chơi, đùa cợt với chữ nghĩa… anh nhào lộn, uốn dẻo, vặn vẹo, bẻ gãy, bẻ dấu, uốn giọng, giả giọng, co dãn câu, lắp ghép vần… một cách có khi quá đà nhưng vẫn tài tình, thông bác…".

Nguồn: https://thanhnien.vn/chuyen-bui-giang-khong-phai-ai-cung-biet-185230409164433519.htm